Bincangkan penentangan penduduk tempatan terhadap Pentadbiran Syarikat Berpiaga Borneo Utara(SBBU) di Sabah dan pentadbiran Dinasti Brooke di Sarawak

A. PENGENALAN

1. Pada abad ke-19 Sabah dan Sarawak telah ditadbir oleh pihak berkuasa British yang diwakili oleh Syarikat Berpiagam Borneon Utara(SBBU) dan Dinasti Brooke.

2. Di Sabah SBBU telah mentabir Sabah bermula dari tahun 1881. Sepanjang pendudukan dan penguasaan tersebut banyak perubahan telah dilakukan oleh SBBU. Tindakan itu telah menyebabkan rasa tidak puasw hati penduduk tempatan yang membawa kepada penentangan dari masyarakat setempat seperti Pangeran Samah,Malingkote dan Matb Salleh.

3. Manakala di Sarawak, penguasaan Dinasti Brooke bermula dari tahun 1842 apabila James Brooke dilantik sebagai Gabenor Sarawak. Sepanjang peguasaan tersebut ,banyak pembaharuaan telah dilakukan sama ada dalam aspek politik, ekonomi dan sosial. Pembaharuan tersebut telah membangkitkan rasa tidak puas hati penduduk menyebabkan berlakunya penentangan oleh tokoh-tokoh tempatan seperti Sharif Mashor,Rentap,orang- orang Cina dan Banting.

B.ISI

1.Gerakan penentangan di Sabah

a. Penentangan Pangeran Samah(1884)

i. Pada tahun 1884, masyarakat tempatan daripada suku kaum Bajau yang diketuai oleh Pangeran Samah telah bangkit menentang pihak berkuasa British. Kebangkitan dan kemarahan itu dikatakan berpunca daripada tindakan SBBU mengenakan cukai ke atas aktiviti mengutip sarang burung.
ii. Pangeran Samah dikatakan dengan sengaja melambat-lambatkan kutipan sarang burung untuk jualan bagi mengelakan cukai yang dikenakan oleh pihak berkuasa British.
iii. Selepas lima tahun berlalu,pihak berkuasa SBBU telah memutuskan untuk mengambilalih perusahaan tersebut. Keputusan dan tindakan yang dibuat oleh pihak berkuasa British itu telah menyebabkan Pangeran Samah dan pengikutnya bertindak menutup jalan ke gua Gomntong,tempat kutipan sarang burung dijalankan.
iv. Apabila pasukan peronda tiba untuk membuka jalan yang ditutup oleh Pangeran Samah,mereka telah diserang. Dalam pertempuran tersebut,pasukan suku kaum Sulu dapat dikalahkan manakala Pangeran Samah sendiri telah terbunuh.

b. Penentangan Mat Salleh (1894-1905)

i. Pada tahun 1984,Mat Salleh bersama pengikutnya telah bangkit menentang pihak berkuasa SBBU. Nama beliau yang sebenar ialah Datu Mohammad Salleh bin Datu Balu,merupakan seorang pembesar yang amat dihormati dan disegani. Berasal dari hulu Sungai Sungat dan berketurunan Suluk dan Bajau.
ii. Penentangan tersebut adalah berpunca daripada tindakan pihak berkuasa SBBU membakar kampung beliau di Sungai Sungat yang dituduh memcampuri urusan pentabiran SBBU. SBBU juga telah memaksa penduduk tempatan untuk dijadikan buruh paksa bagi menjalankan kerja-kerja awam seperti membina jalan raya,jalan kereta api tanpa dibayar gaji.Malah pegawai-pegawai SBBU juga bersikap sombong serta tidak menghormati adat resam penduduk tempatan.
iii. Mat Salleh bersama pengikutnya telah bertindak membunuh dua orang pedagang Dayak,tetapi Mat Salleh enggan menyerahkan kedua-duanya kepada SBBU.Ini menyebabkan pihak SBBU bertindak menyerang dan membakar kampung Mat Salleh di Pulau Jambongan .Namun Mat Salleh bersama pengikutnya berjaya melarikan diri.
iv. Pada tahun 1897,Mat Salleh telah menyerang kubu British di Pulau Gaya. Tindakannya itu adalah menyebabkan SBBU bertindak balas dengan memusnahkan kubu Mat Salleh di Ranau.Kegagalan menangkap Mat Salleh menyebabkan British menukar taktik dengan memujuk Mat Salleh menandatangani perjanjian damai.
v. Syarat perjanjian tersebut ialah Daerah Tambunan akan diserahkan kepada Mat Salleh,boleh mentabir secara bebas dan pengikut-pengikutnya akan diberi pengampunan.
vi. Namun SBBU tidak berpegan kepada janji.Sebaliknya Daerah Tambunan telah diambil semula.Tindakan tersebut menyebabkan Mat Salleh rasa tidak berpuas hati lalu mengatur stratergi menyerang British.Belum sempat Mat Salleh dan pengikutnya melancarkan serangan,pihak British terlebih dahulu melancarkan serangan.Dalam serangan tersebut,Mat Salleh telah terbunuh manakala Daerah Tambunan menjadi wilayah kepunyaan SBBU.
2. Gerakan penentangan di Sarawak.

A.Penentangan Syarif Masahor (1853-1860)

i. Syarif Masahor merupakan seorang gebenor dari Daerah Sarikei,bangkit menentang pihak berkuasa British di bawah pimpinan Brooke disebabkan beberapa pembaharuan yang telah diperkenalkan khususnya berkaitan masalah pungutan cukai.Kemuncak rasa tidak puas hati Sharif Masahor ialah apabila British bertindak menyokong Pangeran Matusin dalam peristiwa perbalahan antaran Pangeran Matusin dengan Pangeran Arshad,sedabgkan Syarif Masahor menyokong Pangeran Arshad.Beliau mendapat sokongan yang padu daripada orang-orang melayu,Iban,dan lain-lain.
ii. Pada tahun 1859, Sharif Masahor telah bersatu dengan Datu Patinggi Abdul Ghapur bertindak menyerang kubu Brooke. Abdul Ghapur berjaya melarikan diri ke Pontianak tetapitelah ditangkap oleh pihak berkuasa dan dipenjara di Betawi. Manakala Sharif pula berjaya melepaskan diri dari buruan British.

iii. Pada tahun 1860,Sharif bersama pengikutnya sekali lagi melakukan serangan ke atas Kuching, namun serangannya gagal apabila mendapat serangan balas dari Charles Brooke di Sungai Sadong. Sekali lagi beliau berjaya melepaskan diri dan memaksa Charles Brooke menyerang dan bertindak membakar kampung Igan iaitu perkampungan Sharif Masahor.

v. Pada tahun 1861, British terpaksa meminta bantuan Sultan Brunei untuk mengadakan perundingan dengan Sharif yang akhirnya bersetuju untuk dibuang negeri ke Singapura dan meninggal dunia di sana pada tahun 1890.

b. Penetangan Rentap (1853-1861)

i. Rentap atau juga dikenali dengan Libau merupakan ketua kaum Iban di hulu Sungai Sekrang. Beliau bersama pengikutnya bangkit menentang Brooke kerana rasa tidak puas hati ekoran daripada tindakan melakukan beberapa perubahan yang telah mengangu punca pencarian mereka serta menghapuskan adapt resam kaum Iban seperti memburu kepala atau disebut adat mengayau.
ii. Pada tahun 1853,Rentap telah menyerang kubu Brooke di Nanga Sekrang dan berjaya membunuh seorang pegawai British bernama Allen Lee.Pada tahun 1854,Brooke telah mengarah tenteranya supaya menangkap Rentap,namun beliau berjaya melarikan diri ke Bukit Sadok.
iii. Pada tahun 1857,Charles Brooke cuba menyerang Rentap yang berkubu di Bukit Sadok,tetapi gagal kerana kubu tersebut dilengkapi dengan meriam.Pada tahun 1861,cubaan Brooke untuk menawan Bukit Sadok buat kali ketiga akhirnya berjaya dengan menggunakan meriam bujang sadok.Namun Rentap berjaya melarikan diri ke dalam hutan dan meninggal dunia beberapa tahun kemudian.

C.Penentangan orang-orang China

i. Masyarakat Cina di Bau telah bangkit menentang pentabiran Brooke disebabkan tidak berpuas hati terhadap beberapa perkara.
ii. Kerajaan Brooke mengangap bahawa masyarakat Cina yang berhijrah dari Sambas adalah sebagai pelarian jenayah.Mereka tidak dibenarkan menjalankan perdagangan luar.Malah segala perdagangan judi,pajak,arak dan candu berada di bawah kawalan kerajaan Brooke.
iii. Kemuncak kepada rasa tidak puas hati tersebut ialah apabila kerajaan Brooke mengenakan cukai terhadap orang Cina.Mereka telah dipaksa mematuhi segala peraturan yang diperkenalkan.Pada bulan Januari 1857,pelombong Cina di Bau telah didenda sebanyak €150 kerana menyeludup candu.
iv. Tindakan tersebut telah menyebabkan seramai 600 orang Cina bangkit melancarkan serangan ke atas Khucing tetapi berjaya dipatahkan oleh British.Akhirnya masyarakat Cina terpaksa berundur ke Baud dan kemudiannya berhijrah ke Sambas,Kalimantan.

D.Penentagan Banting(1893)
i. Gerakan penentangan ini diketuai oleh Banting,seorang pemimpin Iban berasal dari hulu Sungai Batang Lupar.Kebangkitan Banting dan pengikutnya disebabkan rasa tidak puas hati terhadap kerajaan Brooke yang cuba menghapuskan beberapa amalan tradisi seperti memburu kepala.
ii. Pada tahun 1895,Banting bersama pengikutnya telah didenda kerana membawa masuk tajau dan perkakas tembaga tanpa membayar cukai.Ekoran daripada itu,Banting dan pengikutnya telah bertindak menyerang perkampungan dayak yang menyokong kerajaan Booked an berjaya membunuh 10 orang Dayak.Charles Brooke bertindak dan cuba menangkap Banting tetapi gagal.
iii. Pada tahun 1902,Bating bersama pengikutnya muncul semula dan beberapa kali melancarkan serangan terhadap penyokong-penyokong Brooke.Bagaimanapun tindakan Brooke untuk menangkap Bating menemui kegagalan. Akhirnya pada tahun 1904,Bating barjaya ditewaskan dalam”Pertempuran Bong Kap” yang kemudian bersetuju untuk membayar denda kepada pihak berkuasa British.


KESIMPULAN
i. Keseluruhanya dapat disimpulkan bahawa,gerakan penentangan penduduk tempatan terhadap pentabiran British di Sabah dan Sarawak telah menemui kegagalan,malah turut menggukuhkan kedudukan mereka.
ii. Namun kebangkitan dan penentagan tersebut,jelas mengambarkan bahawa telah muncul semangat nasionalisma dalam kalangan penduduk tempatan.